«H’ Επιστημονικό Συμπόσιο Νεοελληνικής Εκκλησιαστικής Τέχνης» | Σωτήρης Σουλούκος: Χρονολογημένα χαϊμαλιά
Σωτήρης Σουλούκος: «Χρονολογημένα χαϊμαλιά από το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης»
Το Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.) διοργάνωσε από 28 έως 30 Μαρτίου 2025 το H’ Επιστημονικό Συμπόσιο Νεοελληνικής Εκκλησιαστικής Τέχνης με την συνεργασία του Τμήματος Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών και ειδικών επιστημόνων-Καθηγητών και άλλων Πανεπιστημιακών Τμημάτων.
Yπό την αιγίδα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Ο Δρ. Σωτήρης Σουλούκος πήρε μέρος στο Συμπόσιο με ανακοίνωση, που είχε τον τίτλο «Χρονολογημένα χαϊμαλιά από το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης»
Στις συλλογές του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας-Θράκης (ΛΕΜΜΘ) φυλάσσονται, μεταξύ άλλων αντικειμένων, τέσσερα χαϊμαλιά που φέρουν χαραγμένες χρονολογίες κατασκευής, μια όχι συχνή συνήθεια για φυλακτά της περιόδου ακμής του παραδοσιακού ελληνικού πολιτισμού. Η δυνατότητα να γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία κατασκευής αυτών των αντικειμένων είναι εξαιρετικά σημαντική για τη μελέτη τους, καθώς η χρονολόγηση φυλακτών και άλλων αντικειμένων αργυροχρυσοχοϊας είναι μια πολύ δύσκολη διαδικασία. Τα περισσότερα φυλακτά δεν φέρουν εγχάρακτες ημερομηνίες ή επιγραφές, γεγονός που καθιστά την ακριβή τοποθέτησή τους σε μια χρονική περίοδο αβέβαιη.
Η απουσία αυτών των στοιχείων οφείλεται σε διάφορους λόγους. Πολλοί τεχνίτες απέφευγαν να χαράξουν το όνομά τους ή κάποια ένδειξη που να προσδιορίζει την ακριβή ημερομηνία ή/και τον τεχνίτη κατασκευής τους, είτε για λόγους φορολογικούς, είτε καθώς δεν θεωρούσαν σημαντικό να καταγράψουν το όνομά τους. Ειδικότερα για τα φυλακτά, τα οποία χρησιμοποιούνταν ως προστατευτικά αντικείμενα, η έλλειψη χρονολογικών επιγραφών περιορίζει την ικανότητα των ερευνητών να καθορίσουν με ακρίβεια την εποχή στην οποία ανήκουν.
Τα τέσσερα φυλακτά του ΛΕΜΜΘ που φέρουν χρονολογίες αποτελούν πολύτιμη εξαίρεση.
Οι ημερομηνίες που είναι χαραγμένες πάνω τους εκτείνονται από το 1790 έως το 1857 και παρέχουν στους μελετητές τη δυνατότητα να τοποθετήσουν τα αντικείμενα σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Οι χρονολογίες αυτές συνήθως αντιπροσωπεύουν είτε την ημερομηνία κατασκευής του φυλακτού, είτε την ημερομηνία ενός σημαντικού γεγονότος, όπως για παράδειγμα ο γάμος του ατόμου για το οποίο προοριζόταν το φυλακτό. Αυτή η πρακτική, δηλαδή η χάραξη της ημερομηνίας ενός προσωπικού γεγονότος, ενισχύει την ιδιαίτερη σημασία του αντικειμένου για τον κάτοχό του, κάνοντάς το μοναδικό και συνδέοντάς το άμεσα με την προσωπική ιστορία του.
Η αναγραφή της ημερομηνίας μπορεί να έχει και μία συναισθηματική διάσταση, καθώς το φυλακτό, εκτός από το προστατευτικό του χαρακτήρα, συχνά λειτουργούσε ως ενθύμιο σημαντικών σταθμών της ζωής, όπως οι γάμοι, οι γεννήσεις ή άλλες σημαντικές περιστάσεις. Αυτή η σύνδεση του φυλακτού με τη ζωή του κατόχου του καθιστά την ακριβή χρονολόγηση του αντικειμένου ιδιαίτερα πολύτιμη για τους μελετητές, καθώς τους επιτρέπει να κατανοήσουν καλύτερα τις κοινωνικές και πολιτισμικές παραδόσεις της εποχής.
Η ύπαρξη χρονολογημένων φυλακτών αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την κατανόηση των τεχνικών και των υλικών που χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια ακμής του παραδοσιακού ελληνικού πολιτισμού στην αργυροχρυσοχοΐα. Η αναγνώριση των υλικών, των σχημάτων και των διακοσμητικών μοτίβων στα φυλακτά επιτρέπει στους ερευνητές να εντοπίσουν πιθανές επιρροές από άλλες πολιτιστικές περιοχές και να παρακολουθήσουν τις τάσεις της εποχής στην παραγωγή αυτών των αντικειμένων.
Η χρονολόγηση των φυλακτών, λοιπόν, δεν περιορίζεται μόνο στην τεχνική τους ανάλυση, αλλά παρέχει και σημαντικά στοιχεία για την κοινωνική ζωή και τις πεποιθήσεις της εποχής. Η χρήση αυτών των αντικειμένων συνδέεται με μια ευρύτερη παράδοση προστασίας από το κακό και προσδοκίας για καλή τύχη, κάτι που ενισχύει τη σημασία τους ως αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς. Η δυνατότητα να καθορίσουμε την ακριβή χρονική στιγμή κατασκευής τους ενισχύει την αξία τους ως σημεία αναφοράς για τη μελέτη της λαϊκής παράδοσης και της αργυροχρυσοχοΐας του 19ου αιώνα στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
Τα χρονολογημένα φυλακτά του ΛΕΜΜΘ δεν είναι απλώς διακοσμητικά αντικείμενα ή σύμβολα προστασίας. Η ύπαρξη των χαραγμένων ημερομηνιών τους καθιστά αυτά τα φυλακτά σημαντικά τεκμήρια για την κατανόηση των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών της εποχής τους και προσφέρει στους ερευνητές έναν πολύτιμο οδηγό για την ανασύνθεση της ιστορίας και των παραδόσεων της ελληνικής και βαλκανικής αργυροχρυσοχοΐας.
