Η νηστεία των Χριστουγέννων: Ποτέ ξεκινάει, τι πρέπει να τρώμε; – Τι αναφέρουν οι Άγιοι και οι Γέροντες της εποχής μας
Γράφει o Θεολόγος Γιώργος Φουκαδάκης
Πριν τις μεγάλες γιορτές των Χριστουγέννων, του Πάσχα, της Κοίμησης της Θεοτόκου υπάρχει ένα διάστημα προετοιμασίας με εντονότερη άσκηση και προσευχή, για να μπορέσει ο άνθρωπος να βιώσει καλύτερα το μεγάλο γεγονός της εορτής. Κύρια θέση σ’ αυτή την προετοιμασία έχει η νηστεία.
Η νηστεία των Χριστουγέννων
Από τις 15 Νοεμβρίου αρχίζει η 40ήμερη νηστεία των Χριστουγέννων και περατώνεται στις 24 Δεκεμβρίου, την προηγούμενη ημέρα της εορτής των Χριστουγέννων. Είναι λιγότερο αυστηρή από τη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, καθώς επιτρέπονται για ένα μεγάλο διάστημα το ψάρι, το λάδι, το
κρασί (όχι όμως το κρέας, το γάλα, τα αυγά).
Από την αρχή αυτής της νηστείας έως τις 17 Δεκεμβρίου (για άλλους έως στις 12 Δεκεμβρίου, του Αγίου Σπυρίδωνα) υπάρχει κατάλυση σε ψάρι, πλην Τετάρτης και Παρασκευής. Κατά το διάστημα 18 έως και 24 Δεκεμβρίου, γίνεται κατάλυση μόνο σε λάδι και κρασί (πλην Τετάρτης και Παρασκευής).
Η νηστεία της Τετάρτης γίνεται καθ’ όλο το έτος για το γεγονός της Προδοσίας του Κυρίου, ενώ της Παρασκευής για τον θάνατο του Κυρίου, λίγο πριν την Ανάστασή Του. Οι μοναχοί έχουν επιπλέον τη
νηστεία κάθε Δευτέρα, ημέρα που είναι αφιερωμένη στους Αγγέλους, αφού τα μοναχικά-αγγελικά τάγματα θα συμπληρώσουν το 10 ο Τάγμα που έπεσε με τον εωσφόρο.
Ο Άγιος Ιάκωβος Τσαλίκης είχε πει για τη νηστεία:
«Η νηστεία είναι εντολή του Θεού. Γι’ αυτό νηστεύουμε, παιδιά μου. Δεν μ’ έβλαψε
η νηστεία μέχρι σήμερα που είμαι 70 χρονών.
Η μητέρα μου μ’ έμαθε να νηστεύω παιδιόθεν. Δεν κάνω τον υποκριτή ότι, παιδιά μου, νηστεύω, αλλά αυτά με δίδαξαν οι γονείς μου και μέχρι σήμερα αυτά τηρώ τέκνα μου. Δεν μ’ έβλαψεν ποτέ η νηστεία κι
ας έχω ασθένειες επάνω μου. Είπαν οι γιατροί και οι επίσκοποι: ¨Η νηστεία κι αυτή η λεπτοδίαιτα πολύ ωφελούν τον άνθρωπο¨… Να νηστεύετε, παιδιά μου, μην ακούτε που λένε δεν είναι η νηστεία τίποτε και ότι τα λένε οι καλόγηροι. Δεν τα λένε οι καλόγηροι, παιδιά μου, με συγχωρείτε, τα λέει ο Θεός. Η πρώτη εντολή του Θεού ήταν η νηστεία καθώς ο Χριστός μας ενήστευσε… ¨Ει μη εν προσευχή και νηστεία¨.
Και τα δαιμόνια και οι αρρώστιες κι όλα τα πάθη με τη νηστεία και την προσευχή αποβάλλονται. Ο Άγιος Πρόδρομος. Ο Όσιος Δαβίδ με ένα αντίδωρο περνούσε στο ασκητήριό του όλη την εβδομάδα. ¨Νηστεία, αγρυπνία, προσευχή: ουράνια χαρίσματα λαβών¨.
Προσευχή και νηστεία, αυτά ωφελούν την ψυχή του ανθρώπου».
Παραδείγματα νηστείας
Ο ίδιος ο Κύριος μας πριν αρχίσει τη δημόσια δράση του νήστεψε για 40 ημέρες και
40 νύχτες χωρίς να φάει ή να πιεί κάτι («άρτον ουκ έφαγε και ύδωρ ουκ έπιε») για να
δεχθεί και να νικήσει κατόπιν τους τρεις πειρασμούς του Διαβόλου στο Σαραντάριο
Όρος.
Ο Μωυσής, πριν ανέβει στο Όρος Σινά για να πάρει τις πλάκες του Νόμου,
προετοιμάστηκε με 40ήμερη νηστεία. Και τη δεύτερη φορά που ανέβηκε, μετά το σπάσιμο στις πλάκες του Νόμου, πάλι προηγήθηκε νηστεία 40 ημερών.
Ο προφήτης Ηλίας, ομοιοπαθής άνθρωπος με εμάς, με την προσευχή του και τη νηστεία εμπόδισε τον ουρανό να βρέξει για 3,5 χρόνια, για να μαλακώσει τη σκληροκαρδία του λαού και με όπλο τη νηστεία απέφυγε τη θανατική μανία της βασίλισσας Ιεζαβέλ.
Μετά πάλι προσευχήθηκε και ζήτησε να βρέξει και ο ουρανός έδωσε βροχή και η γη βλάστησε τους καρπούς της. Επίσης, μέσα στο σπήλαιο στο όρος Χωρήβ μετά από 40ήμερη νηστεία συνομίλησε με τον Θεό και δέχθηκε την αποκάλυψή Του σαν ένα ήχο από απαλό αεράκι όπου μέσα σ’ αυτό ήταν ο Κύριος.
Η Νινευή η πόλη η μεγάλη, λόγω της μεγάλης ανηθικότητάς της, έλαβε από τον Ιωνά
την απόφαση του Θεού για την καταστροφή της μετά από τρεις ημέρες. Οι κάτοικοι
όμως κήρυξαν γενική νηστεία στην πόλη!
Νήστεψαν οι άνδρες, οι γυναίκες, τα παιδιά, οι γέροντες, οι άρχοντες, ακόμα και τα ζώα. Παντού πένθιμα ρούχα, κλάμα, προσευχή, μετάνοια. Και λόγω της νηστείας και της μετάνοιά τους άλλαξε ο Θεός την απόφασή Του, το σχέδιό Του!
Ο Δανιήλ στο λάκκο με τα λιοντάρια, με τη νηστεία, τα μετέβαλε σε ήρεμα πρόβατα.
Οι Τρεις παίδες στο καμίνι της φωτιάς με σύμμαχο τη νηστεία δεν καίγονταν και
βγήκαν με λαμπρότερα τα σώματά τους.
Ο Πρόδρομος στην έρημο βίωσε τη νηστεία στην ακραία της έκφραση, τρώγοντας
ακρίδες και μέλι άγριο. Έτσι κήρυξε τη μετάνοια.
Όλοι οι ασκητές ξεκινούσαν την οδό του σταυρού με νηστεία. Μάλιστα μετρούσαν
την πρόοδο τους στην άσκηση, με την πρόοδο που έκαναν στη νηστεία.
Η θεολογία της νηστείας
Η εντολή της νηστείας δόθηκε για πρώτη φορά στον Παράδεισο.
Ο άνθρωπος θα μπορούσε να φάει από κάθε καρπό του Παραδείσου με εξαίρεση το «ξύλο του
γιγνώσκειν καλόν και πονηρόν». Η βρώση των καρπών του ξύλου αυτού δεν περιλαμβάνεται στην αρχική ευλογία του Θεού στον άνθρωπο, δε συνιστά κοινωνία με τον Θεό. Χρειαζόταν να ωριμάσει μέσα στην υπακοή για να λάβει την αποκάλυψη των αιωνίων μυστηρίων. Διαφορετικά θα εκφραζόταν η προειδοποίηση: «θανάτω αποθανείσθε». Ο Θεός θέλει να αποτρέψει τον άνθρωπο από τη γνώση του θανάτου,μια τελεσίδικη γνώση που όταν αποκτηθεί είναι πολύ αργά για να ανασταλούν οι
τραγικές συνέπειές του.
«Όπως ακριβώς εξεβλήθη ο Αδάμ από τον Παράδεισο, εξαιτίας της τροφής και της παρακοής, έτσι πάλι διαμέσου της νηστείας και της υπακοής, αυτός που θέλει εισέρχεται στον Παράδεισο» (Άγιος Αθανάσιος)
Με τη νηστεία κατανικά ο άνθρωπος το δικό του θέλημα που μπορεί να είναι αυτοκαταστροφικό για να μπορέσει να κάνει το θέλημα του Θεού. Συμμετέχει στη νηστεία όλου του σώματος της Εκκλησίας. Γι’ αυτό ο μοναχός του Γεροντικού αρνήθηκε να κάνει κατάλυση της νηστείας, γιατί αυτό θα τον απέκοπτε από το σώμα της Εκκλησίας που τότε νήστευε.
Η άσκηση και η νηστεία αποβλέπουν στην εσωτερική αλλαγή
Νηστεύουμε για τα δικά μας αμαρτήματα. Εμείς έχουμε ανάγκη τη νηστεία και όχι ο Θεός, αν και ο
Δημιουργός χαίρεται για την τήρηση της νηστείας. «Για να ξεπλύνουμε τα αμαρτήματά μας επινόησε ο Δεσπότης όλων τη θεραπεία μας δια μέσου και της αγίας νηστείας». Ιαματική δύναμη έχει η νηστεία έναντι της αμαρτίας.
Να νηστεύουμε όχι μόνο με το σώμα αλλά και με την ψυχή (νηστεία του θυμού, καταλαλιάς, μίσους, κακίας, ζήλειας κ.λπ.).
Η νηστεία πρέπει να είναι άμεση και έμμεση έκφραση αγάπης. Άμεση γιατί με τη λιτή δίαιτα αποβλέπει στον περιορισμό των δαπανών συντήρησης και έτσι μπορεί να βοηθήσει άλλους που βρίσκονται σε ανάγκη. Έμμεση γιατί περιορίζοντας τον εγωκεντρισμό κάνει δυνατή την ανάπτυξη της αγάπης. Όπως ο μοναχός της σκήτης που του πήγαν ένα καλάθι με σταφύλια και αυτός θεώρησε καλό να τα στείλει σε έναν άλλο μοναχό που τα είχε μεγαλύτερη ανάγκη, ο άλλος σε κάποιον άλλο, και τα σταφύλια έκαναν τον γύρο της σκήτης για να καταλήξουν πάλι στον πρώτο αδελφό τους που πολύ θαύμασε τους συνασκητές του.
«Τούτο το γένος (το δαιμονικό) εν ουδενί δύναται εξελθείν ει μη εν προσευχή και νηστεία», ήταν τα λόγια του Κυρίου στην αδυναμία των μαθητών Του να θεραπεύσουν ένα δαιμονισμένο. Τέτοια δύναμη έχει η νηστεία.
Η νηστεία και η κατάλυσή της
Η νηστεία αποτελεί θεσμό πανάρχαιο και θεόσδοτο.
Νηστεία είναι η λήψη ξηρής τροφής (ξηροφαγία) χωρίς λάδι ή κρασί μια φορά την ημέρα και μάλιστα την ενάτη ώρα (γύρω στις 3.00 το μεσημέρι).
Λύση νηστείας ονομάζεται η λήψη άλλης τροφής (όσπρια, νερό, λάδι κ.λπ.) πέρα από την ενάτη, μια πιο ήπια και συνηθέστερη μορφή νηστείας.
Κατάλυση νηστείας είναι: α. Η κατάλυση σε όλα, β. σε αυγά και γαλακτοκομικά, γ.
σε ψάρι και δ. σε οίνο και έλαιον.
Η νηστεία έχει άμεση σχέση με το ανθρώπινο πρόσωπο και την αδυναμία του. Η ρύθμισή της από τον Πνευματικό μπορεί να έχει σχέση με την ηλικία, τη σωματική δύναμη, τα πάθη, την αμαρτία, τις εργασιακές συνθήκες, τις συγκυρίες, τις κλιματολογικές συνθήκες. «Όχι σωματοκτόνοι, αλλά παθοκτόνοι» (Αββάς Ποιμένας).
Χρειάζεται διάκριση, το κατά δύναμιν.
Ο άνθρωπος να μη λειτουργεί αυτοβούλως, χωρίς δηλαδή πνευματικό οδηγό και να ρέπει προς την υπέρμετρη νηστεία ή προς την αποφυγή της. Οι άγιοι ασκητές, οι οποίοι έφτασαν σε υψηλά μέτρα ως προς τη νηστεία τους, δεν ξεκινούσαν απότομα την αυστηρή νηστεία. Σιγά-σιγά και βαθμηδόν
γίνονταν ικανοί, ώστε να ασκούνται στην πενιχρή τροφή.
Νηστεία σημαίνει όχι μόνο να τρως αραιά, αλλά να τρως και λίγο. Το να τρώει ένας
που νηστεύει πανάκριβα θαλασσινά συνεχώς δεν είναι νηστεία. Νηστεία σημαίνει
εξοικονόμηση για να ασκηθεί και η αρετή της ελεημοσύνης.
Η ωφέλεια της νηστείας
«Πάλι καιρός νηστείας. Πάλι η αιτία της τρυφής. Πάλι εμφάνιση αγώνων. Πάλι η σάλπιγγα του Χριστού η οποία κηρύττει τον καλό αγώνα συγκέντρωσε τους αγωνιστές στο σκάμμα του γυμναστηρίου. Εμείς που πρόκειται να υποδεχθούμε τον αληθινό βασιλέα οφείλουμε να προετοιμάσουμε τον εαυτό μας ώστε να καταστούμε άξιοι αυτού που πρόκειται να κατοικήσει μέσα μας» (Χρυσόστομος).
«Προς θεραπεία καλεί το γένος. Αγιάσατε νηστείαν, κηρύξατε θεραπείαν» (Ιωήλ) Η νηστεία θεραπεύει ασθένειες, τα τραύματα της ψυχής, διώχνει τα πάθη, γαληνεύει τους λογισμούς. Οικοδομεί καρδία καθαρή και εξαγιάζει το σώμα. Αποτελεί φάρμακο σωτηρίας και οδηγεί μπροστά στο θρόνο του Θεού. Εάν δεν ήταν φάρμακο σωτηρίας και αίτιο ζωής, δε θα έδινε ο Θεός εξαρχής την εντολή της νηστείας.
Η νηστεία είναι ο τρόπος διαβίωσης των Αγγέλων!
Η νηστεία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσον προς τη γνώση του Θεού και την ενεργοποίηση των χαρισμάτων. «Η προσευχή, η νηστεία, η αγρυπνία και κάθε χριστιανικό έργο, όσο και αν είναι καλό καθ’ εαυτό δεν αποτελεί τον σκοπό της χριστιανικής ζωής, αλλά χρησιμεύει σαν μέσο για την επιτυχία του. Ο πραγματικός σκοπός της χριστιανικής ζωής είναι η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος»
(Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ)
