Λαογραφικό Μουσείο Μεγάλων Καλυβίων:«κυψέλη» πολιτισμού και εκπαίδευσης -για τη Θεσσαλία (φωτο)

Η επαναλειτουργία του λαογραφικού μουσείου της κοινότητάς μας  στο Κονάκι – έδρα του ΕΛΟΚ – από τις 2 Σεπτεμβρίου 2018 σηματοδοτεί την έναρξη ενός καινούριου κεφαλαίου στην ιστορική πορεία του ΕΛΟΚ και γενικότερα στα τοπικά πολιτιστικά δρώμενα.

Από την άλλη, όμως μεγιστοποιείται η ευθύνη των εμπλεκομένων για την όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση του μουσείου στο μέλλον. Θεωρώ ότι πρωταρχικό μέλημα είναι, πέρα από την εξασφάλιση της τακτικής και διαρκούς λειτουργίας του, να καταστεί πόλος έλξης για μικρούς και μεγάλους επισκέπτες, ένας βιωματικός χώρος επαφής και μάθησης της τοπικής ιστορίας και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ειδικότερα, σ’ ό,τι αφορά τους μαθητές μπορούν να προσφερθούν ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα μουσειακής αγωγής σε σχολικές ομάδες κάθε ηλικίας με προκαθορισμένη θεματολογία, δομή και στόχους, προσαρμοσμένα στις διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, και εναρμονισμένα με τα προγράμματα σπουδών του σχολείου.

 

Τα οφέλη αυτών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι αναρίθμητα και αφορούν όλα τα στάδια της γνωστικής, αλλά και πνευματικής ανάπτυξης των μαθητών: ανάκληση εμπειριών και σχηματοποίηση γνώσεων, διατύπωση προβλημάτων, καθώς και στρατηγικές επίλυσής τους, συνδυασμός θεωρίας-πράξης, δημιουργική φαντασία και επινοητικότητα, παρατήρηση, κριτική αντιμετώπιση, αυτοκριτική, αξιολόγηση της προσπάθειας και εντοπισμός αδυναμιών και δυνατοτήτων είναι μερικά μόνο από τα ευεργετικά αποτελέσματα (Κοκκινάκη, 2014).

Η εκπαίδευση στο μουσείο δεν περιλαμβάνει μόνο γνωστικούς στόχους αλλά και κοινωνικο-συναισθηματικούς (δημιουργικότητα, ανάπτυξη κριτικής ικανότητας, αυτονομία, ικανότητα συνεργασίας, σεβασμός, συναίσθημα ασφάλειας κ.α.) (Άλκηστις, 1996). Η μουσειακή εμπειρία κατά την επίσκεψη στο μουσείο δεν είναι αυτονόητα θετική και δεν αποτελεί εκπαιδευτική εμπειρία αν δεν υπάρχει επιστημονικός σχεδιασμός έτσι ώστε να αποτελέσει το μουσείο έναν ποιοτικό χώρο αγωγής και μάθησης (Νικονάνου, 2002). Γι’ αυτό απαιτείται προετοιμασία που θα βασίζεται στην ύπαρξη και την επεξεργασία ενός ολοκληρωμένου εκπαιδευτικού προγράμματος.

Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε μουσείο συνήθως έχει τρία στάδια:

α. προετοιμασία των εκπαιδευτικών στο σχολείο

(σε ποιο μουσείο θα πάμε – ποια μουσειακή συλλογή θα παρακολουθήσουμε – γιατί θα πάμε στο συγκεκριμένο μουσείο (σύνδεση με αναλυτικό πρόγραμμα) – ποια είναι η αξία της επίσκεψης στο μουσείο (αξία αυθεντικού) – πώς συμπεριφερόμαστε στο μουσείο.

β. επίσκεψη στο μουσείο,

γ. δραστηριότητες στην τάξη που θα ακολουθήσουν μετά την επίσκεψη στο μουσείο (εμπέδωση πληροφοριών, διεύρυνση γνώσεων που αποκτήθηκαν, εικαστικές δραστηριότητες, «σκέφτομαι και γράφω», κείμενο για την εφημερίδα του μουσείου κτλ.).

Η επίσκεψη στο μουσείο μπορεί να έχει τα εξής στάδια:

• Εισαγωγή: «απόδραση» των μαθητών/τριών στην εποχή όπου αναφέρεται το πρόγραμμα.
• Κυρίως θέμα: παρατήρηση αντικειμένων ή απλή επεξεργασία με φύλλα εργασίας.
• Κλείσιμο: βιωματικές δράσεις, εικαστική δραστηριότητα, θεατρικό παιχνίδι κτλ.
• Αξιολόγηση.

Στα πλαίσια αυτά, η συμβολή του μουσείου στην επίσημη εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να προσφέρει ζωτικής σημασίας εναλλακτικούς τρόπους μάθησης, αγωγής και εκπαίδευσης που θα συμπληρώνουν το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα, θα εμπνέουν το ενδιαφέρον και τη δημιουργικότητα, βοηθώντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, το πιο δυναμικό κομμάτι της κοινωνίας -τους νέους- να συνειδητοποιήσουν τον ευρύτερο κόσμο και τη θέση τους μέσα σε αυτόν, με έναν τρόπο που ούτε οι γονείς ούτε οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προσφέρουν. Συνολικά, τα μουσεία έχουν ένα σημαντικό και ενεργό ρόλο να διαδραματίσουν στη βίωση νέων εμπειριών και στην εκπλήρωση των πολιτισμικών αναγκών όλων των νέων, στην κοινωνικοποίησή τους, στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των ταλέντων τους καθώς και στην προσωπική προοπτική τους.

Γενικότερα, η σχολική εκπαίδευση σε συνδυασμό με τη μουσειακή εμπειρία δημιουργεί ένα πολυδιάστατο περιβάλλον εκπαίδευσης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας για όλους. Έτσι η σύνδεση μουσείου, σχολείου, ομάδων επισκεπτών και κοινότητας, και η σχέση της μουσειακής αγωγής με το γενικότερο εκπαιδευτικό έργο, προωθεί εκτός των άλλων και μια δυναμική κοινωνική εξωστρέφεια του ίδιου του σχολικού θεσμού, των κοινοτικών παραγόντων και των τοπικών κοινωνιών αλλά και των μουσειακών χώρων διεθνώς.

Σε ό,τι αφορά το λαογραφικό μουσείο Μεγάλων Καλυβίων, αυτό μπορεί να γίνει μία «κυψέλη» εκπαίδευσης και πολιτισμού για τη περιοχή της  θεσσαλίας εφόσον υπάρξουν κάποιες προϋποθέσεις.

Η συνδρομή των ειδικών επιστημόνων, των μουσειολόγων είναι απαραίτητη για να οργανωθεί σωστά το μουσειακό υλικό. Επίσης, η συνεργασία του ΕΛΟΚ, σε πρώτη φάση, με το νηπιαγωγείο, το δημοτικό και το γυμνάσιο Μεγάλων Καλυβίων και μετέπειτα με τα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Τρικάλων για την εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων κατάλληλα για όλες τις ηλικίες των μαθητών. Σε μεταγενέστερο χρόνο το μουσείο μπορεί να διεκδικήσει τη θέση του στον πανελλαδικό χάρτη και να μπει στους προορισμούς των εκπαιδευτικών εκδρομών των σχολείων. Αλλά και διαδικτυακά μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα. Το μουσείο μπορεί να γίνει επισκέψιμο «ηλεκτρονικά» και με διαδραστικά εκπαιδευτικά παιχνίδια να παίξει σωστά τον ρόλο του.

Η απαρίθμηση ιδεών και προτάσεων δεν σταματάει εδώ… Φτάνει να υπάρξει κινητοποίηση και ενδιαφέρον από την τοπική κοινωνία και τους εκπαιδευτικούς για μην θυμίζει το μουσείο απλά ένα απομεινάρι του παρελθόντος χωμένο στη ναφθαλίνη και ανήμπορο να εκπέμψει οποιοδήποτε μήνυμα στους σύγχρονους και στις μελλοντικές γενιές.

Συμπερασματικά, δεν αρκεί ο θαυμασμός για καθετί παλιό που δεν ζει πλέον αλλά η συνειδητοποίηση ότι αυτό που είμαστε σήμερα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις επιρροές του παρελθόντος και ότι ο  τόπος στον οποίο ζούμε καθορίζει την ταυτότητα, την ατομική και συλλογική μνήμη. Και συνεχίζεται να «παράγεται» πολιτισμός όταν οι άνθρωποι συνεχίζουν να νοηματοδοτούν τα έμψυχα  και τα άψυχα, τα υλικά και τα άϋλα, τα μικρά και τα μεγάλα και όταν συνδυάζουν τη γνώση με τον δέοντα σεβασμό στο παρελθόν. Κι εδώ έρχεται το μουσείο να παίξει τον ρόλο του: ως συνδετικός κρίκος όλων ων εποχών, όλων των γενεών.

Γράφει ο φιλόλογος ο Ευθύμιος Αθ. Κουφογιάννης

 

 

Βιβλιογραφία

Άλκηστις (1996). Μουσεία και Σχολεία Δεινόσαυροι κι Αγγεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Κοκκινάκη Δ. (2014). Το σχολείο πηγαίνει μουσείο. Σχεδιασμός και υλοποίηση μουσειοπαιδαγωγικού προγράμματος. Νέος Παιδαγωγός, 3, 259-66.

Νικονάνου, Ν. (2002). Αρχαιολογικά Μουσεία και Σχολείο. Εκπαιδευτικά Προγράμματα Μουσειακής Αγωγής για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη (αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή).