Μεγάλη Τρίτη: H παραβολή των 10 παρθένων και το τροπάριο της Κασσιανής
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, ψάλλεται στις Εκκλησίες ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης. Το τελευταίο τροπάριο στην ακολουθία είναι αυτό της ευσεβούς και λογίας ποιητρίας του Βυζαντίου, Κασσιανής.
Από τον βυζαντινό χρονογράφο Συμεών Μάγιστρο (990 μ.Χ) μαθαίνουμε ότι η Ευφροσύνη, μητέρα του αυτοκράτορα Θεόφιλου και κόρη του Κωνσταντίνου του ΣΤ’, στην προσπάθειά της να παντρέψη το γιο της, το έτος 830μ.Χ, διοργάνωσε στην μεγαλόπρεπη αίθουσα Τρικλίνιο των ανακτόρων της Κωνσταντινούπολης, μεγάλη σύναξη από τις πιο όμορφες κοπέλες της Αυτοκρατορίας. Η προσέλευση υπήρξε μεγάλη από «καλλίστας παρθένους». Κι όταν παρατάχθηκαν στη σειρά, καθισμένες πάνω σε πολυτελή ανάκλιντρα, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος περιήλθε μπροστά τους να διαλέξη την μέλλουσα σύζυγό του και αυτοκράτειρα, δίνοντας σε όποια διάλεγε ένα χρυσό μήλο.
Η ομορφότερη ήταν η Κασσιανή, που η ομορφιά της θάμπωσε το νεαρό Θεόφιλο και σ’ αυτήν επρόκειτο να δώση το μήλο, σύμβολο της προτίμησής του. Θέλοντας όμως να διαπιστώση αν και η εξυπνάδα της ήταν ανάλογη με την ομορφιά της, της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» («Από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα»), υπονοώντας την Εύα. Η Κασσιανή όμως δεν ξαφνιάστηκε και θέλοντας να δείξη και την εξυπνάδα της απάντησε: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα» («Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα»), υπονοώντας την Παναγία, που έφερε στον κόσμο το μεγαλύτερο αγαθό.
Αυτή όμως η πράγματι έξυπνη απάντηση χαρακτηρίσθηκε από τον Θεόφιλο ότι περιείχε και κάποια προπέτεια και επιπολαιότητα, οπότε έδωσε το μήλο στην επίσης ωραία, αλλά και σεμνή Θεοδώρα.
Η Κασσιανή απογοητεύθηκε από την αποτυχία της και πήρε την απόφαση να αποτραβηχτή από τον κόσμο και να μονάση. Έκτισε με δικά της χρήματα ένα μοναστήρι, που πήρε αργότερα το όνομά της, ντύθηκε το μοναχικό σχήμα και αφιερώθηκε στη λατρεία του Χριστού και στην ποίηση, συνδυάζοντας έτσι τη βαθειά ευσέβεια και την κλίση της στα γράμματα. Λέγεται μάλιστα ότι μετά την αποτυχία της είπε: «Επειδή δεν έγινα βασίλισσα του προσκαίρου τούτου κόσμου, θα γίνω υπήκοος της αιωνίας Βασιλείας του Χριστού».
Εκεί στο μοναστήρι εκδηλώθηκε και το έμφυτο καλλλιτεχνικό της ταλέντο και το βαθύ θρησκευτικό της συναίσθημα συνθέτοντας εκκλησιαστικούς ύμνους, τροπάρια, Ιδιόμελα. Εκεί στην ήσυχη και υποβλητική ατμόσφαιρα του μοναστηριού συνέθεσε και το περίφημο Ιδιόμελο «Τροπάριο της Κασσιανής» από το όνομά της, που αργότερα η Ορθόδοξη Εκκλησία το καθιέρωσε ως Δοξαστικό των Αποστίχων του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης.
Φαίνεται καθαρά ότι η Κασσιανή εμπνεύστηκε το Ιδιόμελο αυτό τροπάριο από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων για το ηθικό της παράπτωμα, με εκείνα τα λόγια Του: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν». Και όταν αργότερα ο Ιησούς βρέθηκε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού, η αμαρτωλή εκείνη γυναίκα αισθάνεται την ανάγκη να πάη να εκφράση την ευγνωμοσύνη και αφοσίωσή της στον Σωτήρα Χριστό. Αγοράζει αρώματα, ντύνεται ταπεινά και σεμνά και ταπεινωμένη και συντετριμμένη, με δάκρυα στα μάτια, έρχεται και πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα ξέπλεκα μαλλιά της. Τα δάκρυά της εκείνα ήταν δάκρυα ελέους και συντριβής και κλαίει με πάθος να την ευσπλαχνιστή ο Θεός της αγάπης και της συγχώρεσης.
«Τη αγία και μεγάλη Τρίτη της των Δέκα Παρθένων παραβολής, της εκ του Ιερού Ευαγγελίου, μνείαν ποιούμεθα», καθώς και της παραβολής των Ταλάντων.
Το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας έχει μεταφερθεί από την Εκκλησία ο Όρθρος της Μεγάλης Τρίτης και ενθυμούμεθα την παραβολή του Κυρίου για τις Δέκα Παρθένες. Ο Κύριος θα χαρίσει τον «άφθαρτον στέφανον» για το έλαιο των αρετών και την αληθινή πίστη. Για να ακούσουμε: «Ευ, δούλε αγαθέ και πιστέ! Είσελθε εις την χαράν του Κυρίου σου».
Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΔΕΚΑ ΠΑΡΘΕΝΩΝ
Η Εκκλησία προβάλλει τη Μεγάλη Τρίτη την παραβολή αυτή του Κυρίου. Η Βασιλεία των Ουρανών είναι όμοια με δέκα παρθένες, οι οποίες πήραν τις λαμπάδες τους και βγήκαν έξω περιμένοντας να προϋπαντήσουν τον νυμφίο. Οι πέντε από αυτές, φρόνιμες, πήραν λάδι για τις λαμπάδες τους. Οι πέντε άλλες όμως φέρθηκαν ανόητα, χωρίς λάδι για τις λαμπάδες. Καθώς καθυστερούσε ο νυμφίος, νύσταξαν όλες και κοιμήθηκαν.
Στον Όρθρο της Μεγάλης Τρίτης ακούγεται, πάλι, το σχετικό τροπάριο:
«Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός και μακάριος ο δούλος, ον ευρήσει γρηγορούντα ανάξιος δε πάλιν ον ευρήσει ραθυμούντα.
Βλέπε ουν, ψυχή μου, μη τω ύπνω κατενεχθής, ίνα μη τω θανάτω παραδοθής και της βασιλείας έξω κλεισθής∙ Αλλά ανάνηψον κράζουσα∙ Άγιος, Άγιος, Άγιος ει ο Θεός∙ δια της Θεοτόκου ελέησόν ημάς». Τα μεσάνυχτα, ξαφνικά, ακούστηκε κραυγή για τον νυμφίο: «Έρχεται! Βγείτε να τον υποδεχθείτε». Τότε σηκώθηκαν όλες και τακτοποίησαν τις λαμπάδες τους. Οι ανόητες ζήτησαν από τις φρόνιμες λάδι για τις λαμπάδες τους, για να μη σβήσουν.
Οι φρόνιμες όμως αρνήθηκαν, λέγοντας πως δε θα φτάσει για τις δικές τους και για τις άλλες. Έτρεξαν τότε οι μωρές για να βρουν και να αγοράσουν το λάδι, ενώ ο Νυμφίος εισήλθε με τις συνετές για τους γάμους και η πόρτα έκλεισε. Επιστρέφοντας αργότερα οι ανόητες ζήτησαν να μπουν και εκείνες στον νυμφώνα, αλλά άκουσαν τον νυμφίο να λέγει: «Αμήν λέγω υμίν, ουκ οίδα υμάς» (Αλήθεια σας λέω, δε σας
γνωρίζω).
Και ο Κύριος κατέληξε: «Γρηγορείτε ουν, ότι ουκ οίδατε την ημέραν ουδέ την ώραν εν η ο Υιός του Ανθρώπου έρχεται» (Να είστε άγρυπνοι, λοιπόν, γιατί δε γνωρίζετε την ημέρα ούτε την ώρα κατά την οποία ο Υιός του Ανθρώπου έρχεται)..
Το πρώτο Κάθισμα του Όρθρου ψέλνεται σε ήχο δ΄:
«Τον Νυμφίον, αδελφοί, αγαπήσωμεν, τας λαμπάδας εαυτών ευτρεπίσωμεν, εν αρεταίς εκλάμποντες και πίστει ορθή, ίνα, ως αι φρόνιμοι του Κυρίου παρθένοι, έτοιμοι εισέλθωμεν συν αυτώ εις τους γάμους. Ο γαρ Νυμφίος δώρον ως Θεός, πάσι παρέχει τον άφθαρτον στέφανον».
Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΑΛΑΝΤΩΝ
«Μνείαν ποιούμεθα» τη Μεγάλη Τρίτη και μιας άλλης παραβολής του Κυρίου μας, των Ταλάντων. Ένας άνθρωπος ετοιμαζόταν για το ταξίδι του και, καθώς θα απουσίαζε για πολύ καιρό, κάλεσε τους δούλους του για να τους παραδώσει τα υπάρχοντά του. Και στον μεν ένα έδωσε πέντε τάλαντα, στον άλλο δύο και στον τρίτο ένα -στον καθένα αναλόγως με τη δύναμη του.
Εκείνος που έλαβε τα πέντε τάλαντα εργάστηκε με αυτά και πρόσθεσε άλλα πέντε. Αυτός που πήρε τα δύο κέρδισε άλλα δύο. Ο δούλος όμως που πήρε το ένα τάλαντο, έσκαψε στη γη και έκρυψε το αργύριο του κυρίου του.
Μετά από πολύ χρόνο, επέστρεψε ο κύριος τους και ζήτησε να του αποδώσουν λόγο οι δούλοι του. Εκείνος που είχε λάβει τα πέντε, πρόσφερε άλλα πέντε. Ο κύριος χάρηκε και του είπε: «Εύγε, δούλε αγαθέ και πιστέ. Στα λίγα ήσουν πιστός, σε πολλά θα σε εγκαταστήσω. Είσελθε εις την χαράν του κυρίου σου»! Την ίδια φράση άκουσε και ο δεύτερος, ο οποίος άλλα δύο τάλαντα είχε κερδίσει: «Είσελθε εις την χαράν του κυρίου σου»! Ο δούλος όμως που έλαβε το ένα τάλαντο, φοβήθηκε τον κύριο του και
το έκρυψε χαρακτηρίζοντάς τον «σκληρό».
Τώρα ακούει τον λόγο του κυρίου:
«Πονηρέ δούλε και οκνηρέ!» Και ζήτησε να του αφαιρέσουν το τάλαντό του και να
το δώσουν σε εκείνον που σε δέκα τα είχε αυξήσει. Και να τον βγάλουν έξω στο
πυκνό σκοτάδι, στον «κλαυθμό και τον τριγμό των οδόντων»!
Ακούγεται στον Όρθρο το Κοντάκιο:
«Την ώρα, ψυχή, του τέλους εννοήσασα και την εκκοπήν της συκής δειλιάσασα,
το δοθέν σοι τάλαντον, φιλοπόνως έργασαι, ταλαίπωρε, γρηγορούσα και κράζουσα∙
μη μείνωμεν έξω του νυμφώνος Χριστού». Και τα απόστιχα ιδιόμελα τονίζουν στους πιστούς: «Ιδού σοι το τάλαντον ο Δεσπότης εμπιστεύει, ψυχή μου∙φόβω δἐξαι το χάρισμα, δάνεισαι τω δεδωκότι, διάδος πτωχοίς και κτήσαι φίλον τον
Κύριον∙ ίνα στης εκ δεξιών αυτού, όταν έλθη εν δόξη, και ακούσης μακαρίας φωνής∙
Είσελθε, δούλε, εις την χαράν του Κυρίου σου. Αυτής αξίωσόν με, Σωτήρ, τον πλανηθέντα, δια το μέγα σου έλεος».
