Πάσχα: Έθιμα και παραδόσεις ανά χωριό και πόλη

 

Η μεγαλύτερη χριστιανική εορτή πλησιάζει και αποτελεί την πλουσιότερη σε λαογραφικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα.

 

Η Μεγάλη Εβδομάδα και η Κυριακή του Πάσχα έχουν το χαρακτηριστικό να εορτάζονται διαφορετικά και με δεκάδες έθιμα να δίνουν τη δική τους πινελιά ανά περιοχή. Την Κυριακή του Πάσχα καταγράφονται τα περισσότερα έθιμα, όμως και οι υπόλοιπες ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας ξεχωρίζουν ανά χωριό και περιοχή. Παρακάτω καταγράφονται τα πιο γνωστά, τα πιο ιδιαίτερα, τα πιο ξεχωριστά έθιμα και οι περιοχές που τα συναντάμε.

Πάτμος: Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα

 

Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα πραγματοποιείται κάθε Μεγάλη Πέμπτη μεσημέρι στο νησί της Πάτμου. Πρόκειται για αναπαράσταση της πράξης του Ιησού πριν από την αρχή του Μυστικού Δείπνου.

Το έθιμο αυτό χρονολογείται τον 4ο αιώνα και τελείτο κυρίως σε μοναστήρια. Διατηρήθηκε και κατά τα βυζαντινά χρόνια, όταν τον ρόλο των μοναχών έπαιρναν εκάστοτε αυτοκράτορες που έπλεναν τα πόδια φτωχών ανθρώπων. Στην Πάτμο διατηρείται μέχρι σήμερα ο μοναστηριακός χαρακτήρας του εθίμου. Μόλις τελειώσει η Θεία Λειτουργία στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ξεκινά μία πομπή από εκεί, που κατευθύνεται στη Χώρα της Πάτμου. Στην κορυφή της πομπής βρίσκεται η εικόνα του Νυμφίου, που την κρατούν δύο μοναχοί. Ακολουθεί ο ηγούμενος της μονής και πίσω οι ιερείς, μοναχοί και πλήθος κόσμου. Οι δρόμοι από όπου περνάει η πομπή είναι στρωμένοι με λουλούδια. Όταν φτάσει η πομπή στην Πλατεία Δημαρχίας, 12 ιερείς που αναπαριστούν τους Μαθητές του Χριστού, στοιχίζονται ανά δύο και οδηγούνται στην Πλατεία Ξάνθου, όπου πραγματοποιείται η τελετή του Ιερού Νιπτήρα. Ο ηγούμενος, που αναπαριστά τον Χριστό, οδηγείται στον χώρο τελευταίος.

Στην Πλατεία Ξάνθου έχει στηθεί μία μεγάλη εξέδρα, στολισμένη με λουλούδια, πάνω στην οποία υπάρχουν 12 καρέκλες για τους ιερείς, ένας θρόνος για τον ηγούμενο και ένα τραπέζι με μια ασημένια λεκάνη, που περιέχει νερό. Γίνεται η ανάγνωση του Ιερού Ευαγγελίου του Ιωάννη, στο οποίο περιγράφονται τα γεγονότα του Μυστικού Δείπνου. Καθώς ο μοναχός διαβάζει το Ευαγγέλιο, ο ιερέας που αναπαριστά τον Ιησού πλένει τα πόδια των Μαθητών Του. Μετά το πέρας της τελετής, η πομπή επιστρέφει στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.

 

Κάψιμο του Ιούδα

 

Σε πολλά χωριά της ελληνικής επικράτειας οι κάτοικοι συνηθίζουν να κατασκευάζουν ένα ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο γεμίζουν με άχυρα, εξυπηρετώντας έτσι τον συμβολισμό του ιστορικού προσώπου, ενώ στη θέση των ματιών βάζουν εκρηκτικά. Το συγκεκριμένο έθιμο χρονολογείται από τον Μεσαίωνα.

Η ημέρα που γίνεται το κάψιμο του Ιούδα διαφοροποιείται: σε μερικές περιοχές γίνεται τη Μεγάλη Παρασκευή κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, ενώ σε άλλες μετά την Ανάσταση. Τον καίνε σε ψηλό σημείο του χωριού, κρεμασμένο από δέντρο, παρουσιάζοντας ένα εντυπωσιακό θέαμα στους παρισταμένους. Η αναβίωση του εθίμου λειτουργεί στην Ορθοδοξία ως ένα είδος παραδειγματικής τιμωρίας του προδότη, που δεν κατάφερε να εξιλεωθεί ούτε μετά θάνατον, καθώς έγινε αυτόχειρας.
Την Κυριακή του Πάσχα στην πόλη της Ύδρας γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ομοιώματος παραγεμισμένου με εύφλεκτη ύλη. Τα πυροτεχνήματα που το συνοδεύουν κάνουν τη νύχτα μέρα – κάτι που καταλαβαίνουν καλά όσοι έχουν επισκεφτεί το νησί στα Μιαούλεια!

Στα χωριά της Θράκης, τη Μεγάλη Πέμπτη συνηθίζεται τα παιδιά να φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο περιφέρουν στα σπίτια, ζητώντας κλαδιά για να τον κάψουν την επομένη στον Επιτάφιο. Τη Μεγάλη Παρασκευή, η πομπή του Επιταφίου φτάνει στο τέλος της έξω από ένα παρεκκλήσι, όπου βρίσκεται έτοιμη η φωτιά για να καεί ο Ιούδας.

Στην Ερμιόνη, την Κυριακή του Πάσχα το βράδυ οι ψαράδες με τα καΐκια τους ξεκινάνε από το γραφικό δασάκι Μπίστι (αρχαία ονομασία Ποσείδιον) με αναμμένα καπνογόνα. Οι βάρκες αυτές κάνουν τρεις κύκλους γύρω από το ομοίωμα και ο αρχηγός αναλαμβάνει την πυρπόλησή του, ανάβοντας το βεγγαλικό που έβαλαν πρωτύτερα. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό και συνοδεύεται από μουσική, πυροτεχνήματα και φωτοβολίδες.

Λεωνίδιο: Αυτοσχέδια αερόστατα

 

Το βράδυ της Ανάστασης, έστω για λίγο, τα βλέμματα υψώνονται στον ουρανό του Λεωνιδίου, όπου πετούν εκατοντάδες χρωματιστά αερόστατα, τα οποία είναι ορατά ακόμα και απέναντι, στις Σπέτσες και το Ναύπλιο.

Με το «Χριστός Ανέστη», δεκάδες παιδιά συναγωνίζονται στις θεαματικές «εκτοξεύσεις», σε μια άτυπη, αλλά πανέμορφη μάχη μεταξύ των ενοριών, την ίδια ώρα που βαρελότα και βεγγαλικά κάνουν ακόμη πιο φαντασμαγορικό το αναστάσιμο σκηνικό, το οποίο επαναλαμβάνεται κάθε άνοιξη τα τελευταία εκατό χρόνια. Πρόκειται για ένα από τα εντυπωσιακότερα και πιο φαντασμαγορικά πασχαλιάτικα έθιμα της χώρας μας. Οι πιστοί των πέντε ενοριών του Λεωνιδίου έχουν προετοιμαστεί κατάλληλα για εκείνη την στιγμή, έχοντας ήδη κατασκευάσει εκατοντάδες «αφανούς», όπως λένε τα χάρτινα αερόστατα.

Οι ποτισμένες με πετρέλαιο και λάδι «κολλημάρες» και περίπου 600 πολύχρωμα αερόστατα υψώνονται κατακλύζοντας τον ουρανό πάνω από την πόλη. Κάποια χάνουν τον δρόμο προς τα ψηλά, καθώς μπλέκονται στα ηλεκτροφόρα σύρματα ή καίγονται από τις υπερμεγέθεις «κολλημάρες».

Αυτοί που για οποιονδήποτε λόγο δεν καταφέρνουν να υψώσουν τους «αφανούς» τους «στιγματίζονται» και την επόμενη ημέρα, μετά τις πασχαλινές ευχές, δέχονται τα πειράγματα των ανταγωνιστών τους.

 

Χίος: Ρουκετοπόλεμος ανάμεσα σε δύο ενορίες

 

Ακόμη μία «μάχη» μεταξύ ενοριών είναι ο γνωστός ρουκετοπόλεμος στη Χίο. Πρόκειται για έθιμο που χρονολογείται από την εποχή της τουρκοκρατίας. Ο «πόλεμος» γίνεται ανάμεσα στην Ενορία του Αγίου Μάρκου και σε αυτή της Παναγίας Ερυθιανής. Οι δύο εκκλησίες είναι χτισμένες σε δύο αντικρινά υψώματα, που απέχουν περίπου πεντακόσια μέτρα. Σύμφωνα με τις ιστορίες των παλιών, η «μάχη» ξεκίνησε από τα παιδιά των δύο ενοριών που έπαιζαν πετροπόλεμο με σφεντόνες. Στη συνέχεια άρχισαν να εμπλέκονται και οι μεγαλύτεροι, με αποτέλεσμα οι σφεντόνες να αντικατασταθούν από τα όπλα της τότε εποχής, που ονομάζονταν «σουρυτάδες», και αργότερα από τα κανονάκια που έφερναν οι ναυτικοί από τα παροπλισμένα πλοία. Το βράδυ της Ανάστασης έριχναν κανονιές από την αυλή της μιας εκκλησιάς στην άλλη και με τον δυνατό κρότο τους προσπαθούσαν να σπάσουν τα τζάμια της, χρησιμοποιώντας όμως μόνο πυρίτιδα.

Αφού συνεχίστηκε αυτό για αρκετά χρόνια, για αδιευκρίνιστους λόγους, η «μάχη» άρχισε να παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις το 1889, με τους αντιπάλους να χαλάνε τις βοτσαλωτές αυλές των εκκλησιών, για να γεμίσουν με βότσαλα τα κανονάκια. Μετά την επέμβαση των Τούρκων, οι οποίοι φοβήθηκαν τη χρησιμοποίηση των κανονιών σε πιθανή εξέγερση των κατοίκων, τα κανονάκια κατασχέθηκαν και μεταφέρθηκαν στο κάστρο της Χίου.

Μετά από αυτό το περιστατικό, οι ενορίτες των δύο εκκλησιών άρχισαν να σκέφτονται έναν νέο τρόπο για να συνεχίσουν τον «πόλεμο», με κάτι εντυπωσιακό, αλλά που να μην τους το απαγορεύσουν οι Τούρκοι.

Η λύση δόθηκε από τους ενορίτες του Αγίου Μάρκου και τον πυροτεχνουργό Κορακάκη, που είχε το εργαστήριό του στην πόλη. Τους έφτιαξε μερικές ρουκέτες, τις οποίες μετέφεραν στον Βροντάδο. Κι έτσι το έθιμο παραμένει μέχρι και σήμερα.

 

Μακεδονία: Αυγομαχίες όπως και στον Πόντο

 

Με ρίζες στον ελληνικό Πόντο, το έθιμο των αυγομαχιών επιβιώνει τις τελευταίες δεκαετίες στο χωριό Καστανούσα του Δήμου Σιντικής και σε άλλα χωριά της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας. Σε μια σύγκρουση μεταξύ του καλού και του κακού και με άμεσο συμβολισμό της Ανάστασης του Κυρίου, ο διαγωνισμός αυτός απαιτεί από τους συμμετέχοντες να προσέχουν τις κότες από τις οποίες θα πάρουν αυγά ως κόρη οφθαλμού. Γι’ αυτό και η προετοιμασία ξεκινάει έναν μήνα πριν, από τον Μάρτιο, οπότε τα πουλερικά τρέφονται με καθαρό σιτάρι και λίγο άμμο, για να γίνει σκληρό το τσόφλι. Στον διαγωνισμό χρησιμοποιούνται μόνο άβραστα αυγά κότας. Το σχήμα και το μέγεθος δεν έχουν σημασία και ο κάθε διαγωνιζόμενος έχει στη διάθεσή του 30 αυγά. Νικητής αναδεικνύεται αυτός που έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά και το έπαθλο είναι κάποιο χρηματικό ποσό.

Αυτά που παραπέμπουν στην τουρκοκρατία

Δεν είναι μόνο τα θρησκευτικά έθιμα που ξεχωρίζουν ανάμεσα στα δεκάδες που θα συναντήσει κανείς σε περιοχές σε όλη την Ελλάδα. Κάποια παραπέμπουν και σε μάχες της τουρκοκρατίας και εις μνήμην των νεκρών παραμένουν ακόμα ζωντανά.

 

Για παράδειγμα, στην Ιερισσό της Χαλκιδικής την Τρίτη του Πάσχα έχουν το έθιμο «Του μαύρου νιου τ’ αλώνι». Μετά την επιμνημόσυνη δέηση, οι πρεσβύτεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά – σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και συχνά ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον «Καγκέλευτο» χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους κατά την Επανάσταση του 1821. Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα, όπου δύο παλληκάρια κρατούν υψωμένα σπαθιά, και στη μέση του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο, με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό.

Στη Δυτική Μακεδονία, οι κάτοικοι της Κοζάνης κάνουν ανάσταση στο Νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου. Συγκεντρώνονται γύρω από το μνήμα του νεκρού τους και με αναμμένη τη λαμπάδα περιμένουν το «Χριστός Ανέστη», ενώ δεν ξεχνούν να αφήσουν ένα κόκκινο αυγό στο μνήμα, για να «χορτάσει» το χαμένο μέλος της οικογένειας.

Στην Καλαμάτα, στη Μεσσήνη και την Αιθαία, την Κυριακή του Πάσχα αναβιώνει ο σαϊτοπόλεμος. Οι διαγωνιζόμενοι, οπλισμένοι με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες, γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση και ξεσηκώνουν το πλήθος που παρακολουθεί.

 

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν τις σαΐτες για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων. Ο δυνατός θόρυβος που προκάλεσαν τρόμαξε τα άλογα τόσο πολύ, που έριξαν κάτω τους αναβάτες τους και έφυγαν φοβισμένα. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες των 10-15 ατόμων, οι οποίες έχουν λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλής. Πολλοί από αυτούς φορούν παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν πρόχειρα ρούχα και στρατιωτικές στολές. Με το σύνθημα της έναρξης, οι σαΐτες ανάβουν και η εκκωφαντική φασαρία ξεσηκώνει το πλήθος, που ζητωκραυγάζει.

Πάσχα στην Κέρκυρα.

Οι Κερκυραίοι, άνθρωποι ευσεβείς και πιστοί στις παραδόσεις, αναβιώνουν ευλαβικά κάθε χρόνο τα παμπάλαια πασχαλινά τους έθιμα. Είναι δε τόσο πλούσιο το τοπικό εορτολόγιο που αξίζει πραγματικά να το ζήσουμε μέρα τη μέρα:

• Οι εκδηλώσεις του Κερκυραϊκού Πάσχα αρχίζουν από «των Βαγιώνε». Την Κυριακή των Βαΐων δηλαδή, με τη λιτάνευση –συνοδεία όλων των φιλαρμονικών της πόλης– του σεπτού σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα∙ ενός εθίμου που κρατά από το 1629 σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου για την απαλλαγή του νησιού από τη θανατηφόρα επιδημία της πανώλης.

•Τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζουν πυρετωδώς οι προετοιμασίες της Λαμπριάς με τις γλυκιές μυρωδιές της φογάτσας, του μαντολάτου και της κολομπίνας να πλημμυρίζουν κάθε καντούνι.

•Την επομένη, Μεγάλη Τρίτη, πλήθος κόσμου συρρέει στις εκκλησίες για το τροπάριο της Κασσιανής, ενώ το ίδιο βράδυ στο περιστύλιο των Παλαιών Ανακτόρων, η καθιερωμένη Μουσική Ποιητική Βραδιά με θέμα «Από το Γολγοθά στην Ανάσταση» μας εισάγει μελωδικά στο πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδας.

•Το μεσημέρι της Μεγάλης Τετάρτης οι πιστοί πηγαίνουν στους ναούς για την Ακολουθία του Μεγάλου Ευχελαίου και το βράδυ συμμετέχουν στο Θείο Δράμα γεμίζοντας το χώρο του Δημοτικού Θεάτρου για τη συναυλία Εκκλησιαστικής Μουσικής και Μεγαλοβδομαδιάτικων Μελωδιών από τη Δημοτική Χορωδία.

•Μεγάλη Πέμπτη και η Κέρκυρα μπαίνει πια στην τελική ευθεία για τις εορταστικές εκδηλώσεις…Με την πρώτη καμπάνα της εκκλησίας βάφονται τα αυγά κόκκινα, σύμβολο ανανέωσης της ζωής και της φύσης. Πολύωρες πρόβες ξεκινούν από τις μπάντες στην Πιάτσα Πίνια, ενώ το βράδυ γίνεται η Ακολουθία των Αγίων Παθών με την ανάγνωση των Δώδεκα Ευαγγελίων. Στο Duomo, την Καθολική Μητρόπολη της Πλατείας Δημαρχείου, μια μικρή ιεροτελεστία λαμβάνει χώρα. Οι πιστοί ανάβουν δώδεκα κεριά και σβήνουν από ένα με την ανάγνωση κάθε Ευαγγελίου.

• Την Μεγάλη Παρασκευή το Θείο Δράμα φτάνει στην αποκορύφωσή του με την επιβλητική περιφορά των Επιταφίων – σύμφωνα πάντα με ένα πολύ συγκεκριμένο πρόγραμμα ώστε να υπάρξει χρόνος για τις φιλαρμονικές της πόλης να συνοδεύσουν όλους τους επιταφίους. Πρώτος βγαίνει ο Επιτάφιος του Παντοκράτορα στο Καμπιέλλο, για να ακολουθήσουν όλοι οι υπόλοιποι μέχρι τις 10 το βράδυ που βγαίνει –μεγαλοπρεπέστατος πάντα– ο Επιτάφιος της Μητρόπολης. Μέσα σε ένα έντονα φορτισμένο συγκινησιακά κλίμα, οι φιλαρμονικές παίζουν πένθιμα εμβατήρια∙ η μεγάλη χορωδία της Μητρόπολης ψάλλει το «Αι γενεαί πάσαι» ο ιερός κλήρος αλλά και πλήθος πολιτών ακολουθούν με αργά κατανυκτικά βήματα. Προπορεύονται όσοι κρατούν φανάρια και σκόλες (τα τετράπλευρα λάβαρα) και από κοντά ανεμίζουν τα φλάμπουρα δημιουργώντας ένα εσωτερικό δέος.

•Το Μεγάλο Σάββατο, στις έξι το πρωί, το έθιμο του τεχνητού σεισμού αποτελεί παράδοση για το Ναό της Παναγίας των Ξένων. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Καθώς η μεγάλη ώρα πλησιάζει, ντόπιοι και επισκέπτες παίρνουν καίριες θέσεις στη μεγάλη πλατεία και στο Λιστόν για την Πρώτη Ανάσταση. Στις 11 η ώρα ακριβώς οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα και ο θρήνος δίνει τη θέση του στη…φασαρία! Τεράστια κανάτια με κόκκινες κορδέλες και γεμάτα νερό –οι περίφημοι μπότηδες– εκτοξεύονται με δύναμη από τα στολισμένα μπαλκόνια προκαλώντας εκκωφαντικό κρότο αλλά και κύματα ενθουσιασμού στο συγκεντρωμένο πλήθος. Και εκεί που η φασαρία των μπότηδων τελειώνει, οι φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους παιανίζοντας χαρμόσυνα αυτή τη φορά. Το αλέγκρο μαρς «Μη φοβάστε Γραικοί» κυριαρχεί στον αέρα.

Παράλληλα, στην Πίνια –το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης– αναβιώνει το παραδοσιακό Κορφιάτικο έθιμο της «Μαστέλας». Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, οι πινιαδόροι τοποθετούν στη μέση του δρόμου ένα μισοβάρελο γεμάτο με νερό (μαστέλα) στολισμένο με μυρτιές και κορδέλες, καλώντας τους περαστικούς να ρίξουν μέσα νομίσματα για «το καλό». Όταν οι καμπάνες της Πρώτης Ανάστασης σημάνουν, ένας τολμηρός πρέπει να βουτήξει στο βαρέλι και να βγάλει τα νομίσματα.

• Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία. Όλα τα παράθυρα των μεγάλων εξαώροφων σπιτιών γύρω από την πλατεία ανοιχτά, με αναμμένα κεριά στα μπαλκόνια∙ χιλιάδες λαμπάδες∙ βεγγαλικά∙ πυροτεχνήματα και τυμπανοκρουσίες. Με το τέλος της Ανάστασης οι μπάντες τριγυρνούν στην πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια και ο κόσμος ακολουθεί τραγουδώντας. Το γλέντι έχει μόλις αρχίσει και θα διαρκέσει μέχρι το πρωί με «τσιλίχουρδα» (τοπική μαγειρίτσα), κόκκινα αυγά, φογάτσες, κολομπίνες και άφθονο κρασί. Όλο το νησί γιορτάζει την Ανάσταση του Κυρίου με την αίγλη που της αρμόζει.

Τέλος, την Κυριακή του Πάσχα, οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με την περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως από το εκκλησίασμα των διάφορων ενοριών, σε μια ατμόσφαιρα που πλέον συνδυάζει την κατάνυξη με την εορταστική διάθεση.

 

Σε όποιο σημείο της Ελλάδας και εάν αποφασίσετε να κάνετε Πάσχα το σίγουρο είναι ότι θα περάσετε όμορφα …

 

 

Η ομάδα του Greekaffair.gr σας εύχεται κάλο Πάσχα!!!